Fyrirbærið hreinleikaspírall (e. purity spiral) er skilgreint sem það "ástand þegar fylgjendur tiltekinnar hugmyndafræði verða sífellt ákafari og einstrengingslegri uns þeir snúast gegn hver öðrum".

Í ágætum þætti á BBC4 í fyrra var fyrirbærið skilgreint m.a. sem einhverskonar "moral outbidding" - kannski á íslensku siðferðisyfirboð, þegar keppst er um að verða siðferðislega "hreinni" en næsti maður. 

Í þættinum segir Gavin Haynes:

"Hreinleikaspírall myndast þegar samfélag fer að einblína á eitt og sama gildi [e. value] sem á sér ekkert hámark og hefur enga almenna skilgreiningu sem sátt ríkir um. Afleiðingin verður einskonar siðferðislegur ætisofsi [e. feeding frenzy]. Öfgakennd dæmi um hreinleikaspíral er Deiglan, rauðu varðliðarnir hans Maós eða sýndarréttarhöld Stalíns." 

Kannski má þó segja að þekktasta dæmið um hreinleikaspíral sé ógnarstjórnin í Frakklandi í kjölfar byltingarinnar. Byltingarmennirnir kepptust við að vera sem hreinastir í byltingarandanum svo ekkert mátti út af bera. Úr varð sífelld yfirboð í byltingarandanum og þeir sem ekki voru nógu hreinir lentu í fallöxinni. Sem kunnugt er linnti ekki látum fyrr en sjálfur Robespierre var gerður höfðinu styttri.

Stundum er talað um að byltingin éti börnin sín. Hugmyndin um hreinleikaspíral getur útskýrt hvernig og hvers vegna það gerist.

Sagan virðist kenna að hreinleikaspíralar endi nokkurnveginn alltaf á sama veg. Hættan er sú að sagan haldi áfram að endurtaka sig.

"How can ... psychological identity claims define material categories?" spyr Kathleen Stock í þessu athyglisverða viðtali. 

Þetta er heimspekilega eðlileg og góð spurning, er það ekki? Annarsvegar um að ræða áþreifanlega, efnislega staðreynd, og hins vegar óáþreifanlega hugmynd. Hvort tveggja sannarlega raunverulegt, en af tveim eðlisólíkum "kategóríum" (flokkum).

(Þetta er kannski soldið svona eins og þegar maður spyr hvernig óefnislegur Guð eigi að geta haft einhver áhrif í efnislegum heimi. (Samt ekki alveg hliðstætt). Eða hvernig Descartes sá fyrir sér að óefnisleg sál tengdist efnislegum líkama. Hann gat aldrei útskýrt það vel, blessaður, en reyndi að staðsetja tengslin einhverstaðar í heilanum, minnir mig).

Eða er það misskilningur að deilan standi um þetta. Er kannski frekar deilt um hvað hlutirnir (efnislegir, áþreifanlegir) eru kallaðir, frekar en hvað þeir eru? Snýst deilan um orð og hugsun en bara alls ekki efnisveruleika?

Það sem Stock segir er tiltölulega augljóst og skýrt, en sú æðisgengna gagnrýni sem hún hefur sætt bendir til að málflutningur hennar sé talinn beinlínis hættulegur. Er hún að halda fram hugmyndafræði - sem er þá skaðleg? Er hún ekki frekar bara að tala um áþreifanlegan, efnislegan veruleika og að hann lúti ekki sömu lögmálum og hugmyndir - verði til dæmis ekki breytt með hugmyndum?

Athyglisverð stuttmynd um baráttu sumra Bandaríkjamanna fyrir frelsi.

Dying in the Name of Vaccine Freedom

Stutt og hnitmiðuð grein eftir Richard Dawkins.

The insidious attacks on scientific truth