Guðmunds í eignarfalli

Viðhorf, Morgunblaðið, 21. nóvember 2006

Ég varð fyrir barðinu á mannanafnanefnd um daginn. Að vísu ekki þessari einu sönnu, heldur einskonar prívatútgáfu af henni. Þannig var að kollegi minn spurði hvort Guðmundur væri Guðmunds í eignarfalli, og ég sagði já. Snemmhendis spratt þá upp í kringum mig sjálfskipuð mannanafnanefnd, eins og hattífattar í þrumuveðri, skók fingur og sagði: Ónei. Guðmundur skal vera Guðmundar í eignarfalli.

Þannig vill til, að ég heiti Guðmundur, og þarna hafði ég þá verið staðinn að því að kunna ekki að fallbeygja nafnið mitt. Eða nánar tiltekið, að vera til í að leyfa að það sé fallbeygt rangt. Sjálfskipaða mannanafnanefndin lagðist alfarið gegn þeim rökum mínum að það hlyti að mega hafa eignarfallsmyndina Guðmunds, úr því að sú mynd er notuð í Guðmundsson. Til vara hafði ég þá afstöðu að fólk mætti bara ráða því hvort það hefði mig Guðmundar eða Guðmunds í eignarfalli. Ég sagðist ekkert myndu kippa mér upp við það að vísað væri til mín sem Kristjáns Guðmunds.

Nei, mannanafnanefndin sem hafði skipað sig í málinu lagðist enn gegn mér. Hvort sem mér líkaði betur eða verr mátti ég ekki heita Guðmunds í eignarfalli. En ég mætti vera Guðmundsson.

Af hverju? spurði ég.

Þetta er bara svona, sagði nefndin.

Mér var farið að líða svolítið eins og ég hefði verið staðinn að einhverju dónalegu. Mér sárnaði, og mér rann líka dálítið í skap og varð einhvern veginn staðráðinn í að heita Guðmunds í eignarfalli. Þó ekki væri til annars en að gefa skít í sjálfskipuð málfarsséní - svoleiðis fólk er óþolandi. En umfram allt var ég staðráðinn í að gefa mig ekki með að Guðmunds-eignarfallsmyndin væri gild vegna þess að það var engin rök að hafa fyrir því hvers vegna hún væri "röng". Það var líka algjörlega óljóst í hvaða skilningi hún átti að vera röng. Frá hinni sjálfskipuðu mannanafnanefnd kom engin útskýring, einungis fullyrðing. Og nefndin vísaði í þykkar bækur máli sínu til stuðnings.

Það er skítt að komast að því að nafnið manns skuli vera óleyfilegt. Vegna þess hve nátengt nafnið er sjálfsmyndinni og sálinni er vegið nærri því sem manni er allra helgast þegar vegið er að nafninu manns.

Í þeirri von að lesandinn hafi ekki þegar afskrifað þessa sögu sem kverúlantahátt og sé hættur að lesa langar mig að víkka aðeins út erindið með þessum pistli. Það er auðvitað ekki annað en að taka undir með þeim fjölmörgu sem lýst hafa eindreginni ánægju sinni með og stuðningi við þá tillögu Björns Inga Hrafnssonar og fleiri að leggja niður mannanafnanefnd. Það er að segja þessa einu sönnu. Hún hefur svo sem aldrei káfað neitt upp á mig, en ég fékk þarna um daginn að reyna á eigin nafni hvað það er fráleitt að opinber nefnd hafi eitthvað með svona ofurpersónuleg mál að gera.

Nú má enginn halda að ég sé að mæla með því að horfið verði frá öllum réttritunarreglum. Ég er hér einungis að tala um mannanöfn. Nöfn eru nefnilega engin venjuleg nafnorð. Þegar barni er gefið nafn er eins og líf þess sé sett í ákveðnar skorður eða samhengi sem barnið losnar aldrei fyllilega við upp frá því.

Ég þekki mann sem oftar en einu sinni bölvaði nafninu sínu, og hélt því fram að foreldrar sínir hefðu gert sér mikinn óleik með því að gefa sér það. Að vísu hafði ég hann lúmskt grunaðan um að hafa þarna fundið leið til að kenna öðrum um þær ófarir sem honum jafnan þótti líf sitt vera, en hver veit, kannski hafði honum alltaf fundist nafnið sitt einhvern veginn asnalegt, og aldrei getað losnað undan þeirri tilfinningu að þar með væri hann sjálfur einhvern veginn asnalegur.

Nöfn eru því svo ofboðslega persónuleg, að um þau hlýtur að gilda það sama og svefnherbergi þjóðarinnar: Ríkið á þangað ekkert erindi. Og alveg sérstaklega ekki vegna þess að vald hins opinbera yfir því hvaða nöfn megi nota og hver ekki getur ef nánar er að gáð aldrei verið byggt á öðru en máltilfinningu þeirra sem skipa mannanafnanefnd hverju sinni.

En það eru til fleiri og öðru vísi rök fyrir því að mannanafnanefnd eigi ekki rétt á sér. Verði hún lögð niður mun það auka líkur á vaxandi fjölbreytni í nafnaflórunni. Ég geri mér grein fyrir því að innflytjendum er ekki lengur skylt að farga nafni sínu, en hvernig er það ef innflytjendur eignast hér barn, mega þeir nefna það "útlensku" nafni? Það hlýtur eiginlega að vera, annað væri gróft brot á mannréttindum. En ef innflytjendur mega skíra börn sín "útlenskum" nöfnum, af hverju mega þá ekki innfæddir gera það líka?

Ef nafnaflóran á Íslandi verður fjölbreyttari en hún er mun það einnig auka umburðarlyndi í samfélaginu, og veitir ekki af einmitt núna. Það er ágæt æfing í umburðarlyndi og tillitssemi að þurfa að spyrja viðmælanda sinn hvernig hann beri fram nafnið sitt eða stafi það, og gera sér grein fyrir því að maður getur ekki undir nokkrum kringumstæðum dregið svarið í efa. Jafnvel ekki þótt manni sýnist viðmælandinn hafa "ranga" eignarfallsmynd á nafninu.

Ég er alveg viss um að mikill meirihluti þjóðarinnar er því sammála að mannanafnanefnd skuli aflögð, og lög um mannanöfn numin úr gildi. Samt er eins víst að tillögur þar um fáist ekki samþykktar á Alþingi. Og þó, nú verða meira og minna kynslóðaskipti á þinginu, og það er einmitt með slíkum skiptum sem djúpstæðar en úr sér gengnar hefðir rofna. Mannanafnanefnd er einmitt slík hefð.

Athugasemdir

[G. Tómas Gunnarsson, 21.11.2006 kl. 16:32]

Kæri Mundi,

Það er ýmislegt sem við "Guðmundsarnir" þurfum að þola.  Reyndar hef ég alltaf staðið í þeirri meiningu að "Guðmunds" og "Guðmundar" væru jafn rétthá þegar talað er um eignarfallið.  Sama gilti jafnframt um "Sigurðs" og "Sigurðar.

Þannig væri fullkomlega "löglegt" að segja:  Fórstu með pakkann til Guðmunds?

En þetta er auðvitað stórmál sem þarf að kryfja til mergjar og væri vel viðeigandi að þú lentir í langri ritdeilu um málefnið.

[Kristján G. Arngrímsson, 21.11.2006 kl. 20:09]

Ég hélt já í sakleysi mínu að þetta væri bara smekksatriði, en offorsið sem mætti mér af hinni sjálfskipuðu mannanafnanefnd sýndi mér annað. Ég lenti líka einu sinni í svipaðri orrahríð á ritstjórn Mogga þegar ég vildi leggja að jöfnu "vatíkanið" og "páfagarð". Lá við sjálft að ég yrði hrópaður út á götu af því að ég vildi fá að skrifa vatíkanið. Kannski er bara máltilfinningin svona ofsalega fíntjúnuð á Mogganum ... En þetta með Guðmunds var náttúrulega bara rakið tækifæri til að tjá sig um mannanafnanefndarmálið.

[gerður rósa gunnarsdóttir, 25.11.2006 kl. 10:06]

Raunverulega spurningin er: Hvað er tungumál, og allt sem því fylgir? Hver er tilgangur þess? Er það ekki tæki til að hjálpa okkur til tjáskipta? Það má ekki gleymast að reglur varðandi þetta tæki eru settar, eða ættu að vera settar til að auðvelda notkun þess enn frekar, þ.e. til farsælla tjáskipta. Ef reglurnar eru orðnar þannig að menn eru hættir að þora að tjá sig á einhvern hátt, t.d. skriflega, af ótta við að verða aðhlátursefni einhverra vegna lélegrar málfræði- og réttritunarkunnáttu - þá er forsenda reglusetningarinnar fyrir bí.
Mér finnst þetta borðleggjandi: Það erum við sem eigum tungumálið, ekki tungumálið okkur. Ef einhver kýs að misnota það svo að enginn skilur hann, er það hans mál. Benda má á að reglugerð um stafsetningu sem til er er eingöngu tillaga; hinum almenna borgara er ekki skylt að fylgja þeim tillögum sem þar koma fram þó eftir þeim skuli farið í opinberum plöggum.