Hamingjan kostar milljón

(Viðhorf, 25. apríl)

Breski hagfræðingurinn Richard Layard hefur reiknað það út að til að vera hamingjusamur þurfi maður að eiga sem svarar einni milljón króna. Þótt maður eignist eitthvað umfram það eykst hamingja manns ekki í réttu hlutfalli. Og þótt manni hætti til að brosa og hugsa sem svo, að þetta sé nú áreiðanlega einhver brandari, þá er málið alls ekki svo einfalt. Vissulega leiðir fátækt til óhamingju, en lexían sem draga má af útreikningi Layards er að þótt þeir sem eru fátækir verði hamingjusamari við að eignast peninga verða þeir sem þegar eru sæmilega stæðir ekki hamingjusamari af því einu að verða vellauðugir.

Fjölmargar rannsóknir hafa leitt til þeirrar niðurstöðu að aukið ríkidæmi auki ekki hamingju fólks. Einhverntíma í fyrra sá ég frétt þess efnis að Bretar væru nú almennt óhamingjusamari en þeir voru á tímum síðari heimsstyrjaldarinnar. Það er svo sannarlega ótrúlegt. Bandaríkjamenn eru núna um það bil tvisvar sinnum ríkari (að meðaltali) en þeir voru á áttunda áratugnum, en það fer lítið fyrir því að þeir segist vera hamingjusamari. Japanir eru sex sinnum ríkari núna en þeir voru á sjötta áratugnum, en hamingja þeirra hefur ekki aukist. Ofan á þetta bætast svo ótölulega margar sögur af fólki sem verður skyndilega brjálæðislega ríkt með því að vinna í lottói en leiðist í kjölfarið út í tóma vitleysu og lífsleiða.

Þessar niðurstöður byggja sál- og félagsfræðingar á gögnum frá ríku löndunum í heiminum. Í staðinn fyrir að nýríkum aukist hamingja eftir því sem auður þeirra vex lenda þeir á því sem sálfræðingarnir kalla "nautnastrit" - væntingarnar vaxa í réttu hlutfalli við auðinn. Gömlu sannindin: Mikið vill meira.

Ég geri ekki ráð fyrir að ofanskrifað komi einum einasta lesanda sérlega mikið á óvart. Nema ef til vill þetta með að hamingjan kosti milljón. Vísast er sú tala miðuð við breskt samhengi og gaman væri að fá Layard til að reikna út hvað hamingjan kostar á Íslandi. Hún er kannski eitthvað dýrari, en varla svo mikið að það breyti nokkru um það sem Layard er fyrst og fremst að benda á: Peningar eru vissulega forsenda hamingjunnar, en aðeins upp að vissu marki.

Ég geri líka ráð fyrir að hver einasti lesandi (það er að segja ef ekki eru allir þegar hættir að lesa þetta vegna þess að þeir hafa ekki séð annað en gamlar tuggur í því sem ég hef hingað til sagt) muni taka undir það að peningar séu ekki aðalatriðið í lífinu. Vissulega er til fólk sem stundar auðsöfnun af ástríðu, svona eins og aðrir stunda íþróttir af ástríðu, en ég held að óhætt sé að fullyrða að þetta er fámennur hópur. Allur þorri fólks miðar líf sitt, velferð og gildi við annað en peninga.

Og einmitt þess vegna má heita furðulegt hvað íslenskir fjölmiðlar eru duglegir við að fjalla um þennan fámenna hóp sem stundar auðsöfnun af ástríðu. Í gær og fyrradag greindu íslenskir fjölmiðlar samviskusamlega frá því að einhverjir Íslendingar væru komnir á lista yfir ríka menn í Bretlandi. Morgunblaðið sagði meira að segja frá þessu á útsíðu, eins og um stóra frétt væri að ræða. Það er kannski skiljanlegt að fjölmiðlar fjalli mikið um ríka menn ef þessir fjölmiðlar eru beinlínis í eigu ríku mannanna sem þeir fjalla um. Og kannski er skiljanlegt að íslenskir fjölmiðlar fjalli um ofsaauð Íslendinga vegna þess að það er tiltölulegt nýmæli að Íslendingar eigi stóran auð.

En það er samt dálítið skrítið, svo ekki sé meira sagt, að fréttaflutningur fjölmiðla á Íslandi skuli snúast að langmestu leyti um ofsagróða fáeinna manna og fyrirtækja, en ekki það sem varðar hamingju fólks. Ofan á þetta bætist svo, að auður Íslendinganna sem komust á listann í Bretlandi varðar lítið venjulega Íslendinga, nema að þessir menn greiði skatt af þessum auði hérlendis, en ég veit satt að segja ekki hvort það kom fram í fréttunum í gær og fyrradag.

Annaðhvort er skýringin sú, að fjölmiðlarnir telja að peningar séu í sjálfu sér merkilegir og því meiri sem peningarnir eru því merkilegra sé málið og þar með fréttnæmara, eða, eins og tæpt var á hér að framan, að það er enn mikið nýmæli á Íslandi að Íslendingar nái ofsagróða. Vonandi er seinni tilgátan rétta útskýringin, því að sú fyrri væri til marks um stórundarlegt fréttamat.

Það sem er athugavert er mikil áhersla á og mikil fyrirferð frétta af viðskiptum, peningum og fólki sem á mikið af peningum. Með því að stjarngera nýmoldríka og flytja andaktugar fréttir af hinum minnstu uppátækjum þeirra eins og um væri að ræða Hollywoodstjörnur eða fótboltamenn draga fjölmiðlar athyglina frá því sem meiru skiptir, og Morgunblaðið nefndi í leiðara á sunnudaginn: "Það á að vera sameiginlegt metnaðarmál þjóðarinnar allrar að bæta [kjör láglaunafólks] svo um munar." Nákvæmlega. Þetta á að vera metnaðarmál þjóðarinnar. Það á ekki að vera metnaðarmál þjóðarinnar að eignast ríkasta fólk í heimi.

Athugasemdir

[G. Tómas Gunnarsson, 26.4.2006 kl. 15:20]

Einhver myndi nú líklega fagna því ef sannað væri að hamingjan kostaði aðeins milljón. Spurning hvort það væri ekki rétt að setja hana bara á yfirdráttinn.

En annars sá ég niðurstöður einhverrar rannsóknar um daginn sem hélt því fram, að hamingja yxi ekki með auknu fé, ef auðlegðaraukningin væri jöfn um samfélagið. Hins vegar ykist hamingja fólks merkjanlega, ef það hefði allt í einu meira fé á milli handanna en fólk í þess næsta nágrenni. Hvað er svo satt, er alltaf erfitt að höndla.

Læt svo tvo spakmæli fylgja með: "Sá sem segir að peningar kaupi ekki hamingju, veit einfaldlega ekki hvar er best að versla" og "Peningar færa ekki sanna hamingju, en það er auðvelt að blekkja mig."

Bestu kveðjur

Tommi