Síðasta setningin

Viðhorf, Morgunblaðið 9. jan. 2007

Þann 25. júní 1993 birtist á forsíðu Morgunblaðsins lítil frétt með fyrirsögninni: "Síðasta setning Fermats leyst". Í fréttinni sagði að breskur prófessor, Andrew Wiles að nafni, hefði fundið lausn á gátu sem mestu stærðfræðisnillingar hefðu glímt við án árangurs í 300 ár.

"Wiles flutti fyrirlestra um tilgátu Fermats á fundi með stærðfræðingum í Cambridge-háskóla nú í vikunni en það var þó ekki fyrr en í síðustu setningunni í síðasta fyrirlestrinum á síðasta degi, að hann opinberaði lausnina," sagði í fréttinni.

Þetta sumar hafði ég í fyrsta sinn verið ráðinn í afleysingar á erlendu fréttadeildinni á Morgunblaðinu og það er eins og mig minni að ég hafi fengið það verkefni að skrifa þessa frétt. Ég man það þó ekki nákvæmlega en ég man vel eftir því þegar þetta var rætt á fréttafundi.

(Og svo það fari nú ekki á milli mála var um að ræða Pierre de Fermat, franskan áhugastærðfræðing sem var uppi 1601-1665. Síðasta setningin hans, sem svo er nefnd, er sú fullyrðing að jafnan x n+y n=z n eigi sér enga jákvæða heiltölulausn ef n er stærra en 2).

Sem fyrr segir birtist þessi frétt á forsíðu en á þessum tíma voru eingöngu erlendar fréttir á forsíðu Morgunblaðsins og ekki er víst að nú myndi þessi frétt þykja nógu merkileg til að rata á forsíðuna. En hún átti svo sannarlega heima þar. Ég veit ekki hvort lesendur Morgunblaðsins hafa yfirleitt gert sér grein fyrir því hvað þetta var í rauninni risavaxin frétt. Svo mikið er víst að ég gerði mér enga grein fyrir því hvað þetta voru mikil tímamót.

En Adam var ekki lengi í Paradís.

Um það bil hálfu ári síðar, eða laugardaginn 11. desember 1993, birtist á forsíðu Morgunblaðsins önnur lítil frétt og sú hafði fyrirsögnina: "Síðasta setning Fermats enn óráðin". Ég veit fyrir víst að ég kom hvergi nálægt þeirri frétt, einfaldlega vegna þess að á þessum árum var ég bara sumarmaður á Morgunblaðinu.

Í þessari frétt kom fram, að áðurnefndur Andrew Wiles, hefði viðurkennt að endanleg sönnun á stærðfræðiráðgátunni sem hann hefði talið sig vera búinn að sanna ætlaði að láta standa á sér. "Í sumar var hann hylltur fyrir eitt mesta stærðfræðiafrek aldarinnar en síðan hefur tregða hans við að birta nákvæmar upplýsingar vakið gremju kollega hans," segir í fréttinni.

Og núna rétt fyrir jól kom út í lærdómsritaröð Hins íslenska bókmenntafélags íslensk þýðing Kristínar Höllu Jónsdóttur á bókinni Síðasta setning Fermats eftir Simon Singh, sem hefst í Cambridge í Bretlandi 23. júní 1993, eða daginn áður en fyrrgreind frétt Morgunblaðsins um hina meintu lausn gátunnar var skrifuð.

Í bókinni rekur Singh sögu þessarar frægustu ráðgátu stærðfræðinnar og glímu fjölmargra stærðfræðinga við hana. Það mætti kannski kalla þessa bók "fræðireyfara", því sagan er svo sannarlega reyfarakennd á köflum - og ekki síður drepfyndin stundum. Og maður þarf ekki að hafa hundsvit á stærðfræði til að njóta hennar.

"Verið var að flytja mikilvægasta stærðfræðifyrirlestur aldarinnar," byrjar Singh frásögn sína. "Tvö hundruð stærðfræðingar fylgdust með sem bergnumdir væru." En fyrsta kafla bókarinnar lýkur eins og þætti af sápuóperu í sjónvarpi: "En meðan gleðin réð ríkjum í Newton-stofnuninni bjóst ógæfan heiman að. Wiles naut stundarinnar en hvorki hann né aðrir viðstaddir gátu vitað um skelfinguna sem var í aðsigi".

Það kom sem sé á daginn, eins og Morgunblaðið greindi lesendum sínum samviskusamlega frá í desember 1993, að stærðfræðingar sem fengu það hlutverk að yfirfara sönnun Wiles, þóttust finna í henni bresti, og Wiles gekkst við því að þótt sönnun sín hafi fráleitt verið einföld væri málið jafnvel enn flóknara. Þó var ekki þar með sagt að lausn gátunnar væri endanlega runnin honum úr greipum - kannski var hægt að gera umbætur á sönnuninni þannig að gátan væri leyst. Tókst það?

Það þýðir ekki að leita svara við þeirri spurningu í gagnasafni Morgunblaðsins. Hafi Wiles eða einhverjum öðrum tekist að leysa þann vanda sem upp kom eftir að hann flutti sinn fræga fyrirlestur hefur Morgunblaðið að minnsta kosti ekki sagt frá því.

Ég skal viðurkenna að þótt ég geti ekki fyrir mitt litla líf munað hvort það var ég sem skrifaði forsíðufrétt Morgunblaðsins af fundinum fræga í Cambridge í júní '93 langar mig til að hafa skrifað hana. Vegna þess að hafi ég gert það get ég stært mig af því að hafa orðið þátttakandi (þó vissulega hafi hlutverkið verið agnarsmátt) í sögu þessarar alræmdustu þrautar stærðfræðinnar.

Og sú saga - eins og Singh rekur í bókinni - er ekkert smáræði. "Leitin að sönnun á síðustu setningu Fermats hefur kallað til leiks mestu gáfumenni undir sólinni, snúist um gífurleg verðlaun og valdið mönnum slíkri örvæntingu að til sjálfsvíga og einvíga hefur komið" (bls. 119).

Hvað lesendur Morgunblaðsins varðar er þeirri spurningu enn ósvarað hvort gátan um síðustu setningu Fermats hafi verið leyst. Sem þýðir í raun, að samkvæmt Morgunblaðinu er hún enn óleyst. En er hún það?

Vissulega er freistandi að nota þetta tækifæri hér í þessum pistli til að blanda sér aftur í söguna af þessari frægu gátu með því að segja lesendum nú frá því hvort hún hafi verið leyst eður ei. En ég ætla að standast þessa freistingu og benda þeim lesendum sem ekki vita svarið nú þegar á að lesa frekar bók Singhs.

Athugasemdir

[Hlynur Þór Magnússon, 9.1.2007 kl. 16:03]

Sönnunin sem Fermat þóttist hafa fundið er ófundin enn, mér vitanlega.

[gerður rósa gunnarsdóttir, 9.1.2007 kl. 19:05]

Já, hún er hörkuspennandi.

[Kristján G. Arngrímsson, 9.1.2007 kl. 20:31]

Ég rek augun í það núna að jafnan hefur ruglast þegar ég færði þetta yfir á bloggið - en góðfúsir lesendur átta sig væntanlega á því að n-in í henni eiga að vera veldisvísar. Annað: Wiles var alls ekki að leita að nákvæmlega sömu sönnun og Fermat, Wiles notaði í sinni tilraun allskyns stærðfræði sem var ekki til á dögum Fermats og fann helling upp sjálfur.

[gerður rósa gunnarsdóttir, 18.1.2007 kl. 17:56]

Hahaha, já þessir veldisvísar eiga það víst til að vera svolítið þungir á sér í textavinnslunni ;)