Sarko sprettur

Viðhorf, Morgunblaðið 22. ágúst, 2007

Franskir heimspekingar hafa löngum verið vandir að vitsmunum sínum. Þeim er líka í mun að ekkert varpi skugga á ímynd Frakklands sem heimalands yfirvegaðrar gagnrýni og hugsunar.

Það er líklega þess vegna sem að minnsta kosti einn franskur spekingur hefur harmað að nýi forsetinn, Nicolas Sarkozy, skuli fara út að hlaupa á hverjum morgni, hundeltur af fjölmiðlamönnum sem hafa ekki vanist því að geta tekið myndir af forseta lýðveldisins með bera fótleggi og löðrandi í svita.

Fjölmiðlar hafa haft eftir umræddum heimspekingi, Alan Finkelkraut, sem mun hafa verið einn helsti forsprakki 68-hreyfingarinnar (það kann að útskýra ýmislegt), að það sé beinlínis niðurlægjandi að forseti lýðveldisins skuli láta sjá sig sveittan og hlaupandi.

Gott og vel. Finkelkraut fær kjánahroll og finnst heimskulegt að skokka. Vill kannski heldur að forsetinn sitji gáfulegur á Café Flora með nikótíngula fingur og yppti öxlum eins og sönnum frönskum gáfumanni sæmir. En málið er ekki svona einfalt. Finkelkraut þessi - og ef marka má fjölmiðla eru ýmsir landar hans og fagbræður honum sammála - lítur svo á, að skokk ("le jogging" heitir það víst) hafi pólitíska vídd og sé einhvernvegin hægrisinnað.

Hvernig fá menn það út? Skokk - og væntanlega önnur líkamsrækt - er birtingarmynd sjálfhverfrar hugsunar. Hugsun skokkarans hverfist um hans eigin líkama, en leitar ekki út fyrir búkinn á vit hreinna hugmynda sem eru altækar og þannig ekki bundnar neinni tiltekinni "hér-veru" (svo maður bregði nú fyrir sig heimspekilegu orðalagi).

Skokkarinn leitast við að rækta sjálfan sig, og vegna þess að ræktunin beinist að líkamanum er hún bundin við skokkarann sjálfan, en leitar ekki út fyrir hann. Skokk er því einstaklingshyggja. Þar að auki felur skokk og líkamsrækt í sér stjórnun og rekstur líkamans og er því í eðli sínu kapítalískt athæfi. Að ekki sé nú minnst á að skokk og skipulögð líkamsrækt er upprunnin í Bandaríkjunum, og tengist þannig menningareyðandi fyrirbærum á borð við McDonald´s.

TimesOnline sagði að Finkelkraut hefði komið fram í sjónvarpi og beðið Sarkozy þess lengstra orða að hætta þessu ósæmilega athæfi. Skokk væri fyrir neðan virðingu forseta Frakklands. Þess í stað lagði Finkelkraut til, að Sarkozy færi í gönguferðir að hætti Sókratesar og Rimbauds, og fleiri andans stórmenna.

Finkelkraut sagði í sjónvarpinu: "Vestræn menning, í sinni glæsilegustu mynd, varð til í gönguferð. Ganga er athæfi sem höfðar til tilfinninganna og hugsunarinnar. Skokk er stjórnun á líkamanum. Skokkarinn segir: Ég stjórna. Það hefur ekkert með yfirvegun að gera."

Nú má vera að Finkelkraut hafi verið að grínast. Franskir heimspekingar hafa löngum verið gjarnir á að meina ekkert með því sem þeir segja og yppta bara öxlum ef einhver andmælir þeim. Vegna þess að orðræða, en ekki rökræða, er grundvöllur franskrar nútímaheimspeki. En setjum nú sem svo, að Finkelkraut hafi verið fúlasta alvara. Hvernig væri þá helst hægt að svara honum?

Í fyrsta lagi mætti benda á að afstaða hans virðist ganga út frá aðskilnaði sálar og líkama, það er að segja, hann virðist ekki líta svo á að ástand líkamans hafi nein áhrif á hugsunina og sálina. Getur ekki verið að með því að fara út að hlaupa sé Sarkozy - og ótal aðrir skokkarar - ekki einungis að hugsa um líkamann heldur einnig um hugann og sálina? Það hafa ótal rannsóknir sýnt fram á að líkamsrækt getur gefist jafn vel, og jafnvel betur en lyf gegn þunglyndi.

Nýleg bresk rannsókn leiddi í ljós að það þarf ekki nema örstuttan sprett, hálfa mínútu eða svo, til að skerpa hugann til muna. Þátttakendur í rannsókninni voru 22. Þeir tóku einn stuttan sprett (á reiðhjóli reyndar) eins og lungun leyfðu, og í 75 mínútur á eftir fundu þeir til minni spennu, reiði og hugsunaróreiðu. Höfundur rannsóknarinnar er dr Dominic Micklewright, við Háskólann í Essex, og segir hann að mikil líkamleg áreynsla í stutta stund þreyti hugann og setji hann aftur á byrjunarreit.

Það þarf auðvitað ekki að vitna í neinar tilteknar rannsóknir til að sýna fram á að líkamsrækt hefur bætandi áhrif á huga og sál. Þetta eru álíka viðtekin vísindaleg sannindi og að jörðin er hnöttótt. Þess vegna er undarlegt að frönsku heimspekingarnir skuli halda því fram, að le jogging snúist um stjórnun líkamans. Það er allt eins líklegt að þetta óvirðulega athæfi franska forsetans miði að því að hreinsa hugann. En það er kannski ekki mjög heimspekilegt að hreinsa hugann, eða hvað?

Við nánari athugun kemur í ljós, að það sem Finkelkraut og aðrir sem gagnrýna Sarkozy fyrir skokkið hafa í rauninni í huga er ekki að skokk sé slæmt fyrir sálina og andann (það stangast einfaldlega á við staðreyndir að halda slíku fram). Nei, þeim finnst skokkið sverta ímynd forsetans, og þar með Frakklands sem heimalands skynsemi og vitsmuna. Skokk samræmist ekki ímynd frönsku vitsmunaverunnar.

Aðalatriðið í þessari gagnrýni á afstöðu Finkelkrauts er það, að þeir eru í rauninni ekki að hugsa um inntak og áþreifanlegan veruleika, heldur ímynd og yfirborð. Það er ekki sérlega vitsmunalegt. Ef út í það er farið, hafa ekki ímynd og yfirborð verið talin ein helstu einkenni amerískrar neysluhyggju og kapítalisma?

Það skyldi þó ekki vera að ímynd og yfirborð séu, þegar skyggnst er undir yfirborðið, stórir þættir í franskri vitsmunahyggju?

Athugasemdir

[thora gunnarsdottir (IP-tala skráð) 22.8.2007 kl. 17:39]

það er nú svolítið "moggabloggara" fnykur af þessum aðfinnslum Finkelkrauts. kannski gúrkutíð hjá frönskum fílósófum. eftir að hafa verið í Frakklandi um hríð, aðeins 5 mánuði þó, uppgötvaði ég að Frökkum er alveg jafn annt um ímyndina eins og Ameríkönum, eða bara flestum þjóðum yfirleitt. stereotýpískar ímyndir um hugsuðinn, sitjandi nakinn á grjóthnullungi (að hætti Rodins) er bara hin útópíska tilvera hins franska karlmanns. alla líkamlega áreynslu stundar hann, og á að stunda, í prívatinu (hehemm)