Á valdi fúlmenna

Viðhorf, Morgunblaðið 8. ágúst, 2007

Ég get ekki annað en verið ósammála frænda mínum, Oddi Helga Halldórssyni, bæjarfulltrúa á Akureyri, um að það hafi verið misráðið að banna fólki á aldrinum 18-23 ára aðgang að tjaldstæðum í bænum um verslunarmannahelgina. Það má vissulega til sanns vegar færa að þetta hafi verið róttækar ráðstafanir, en það má líka færa sterk rök fyrir réttmæti þeirra.

Oddur sagði að það ætti að bjóða alla velkomna til bæjarins. Og svo undarlega sem það kann að hljóma var það einmitt tilgangurinn með banninu að gera bæinn aðlaðandi fyrir sem flesta um verslunarmannahelgina. Reynsla undanfarinna ára hafði nefnilega leitt í ljós að um þessa helgi tókst tiltölulega fámennum minnihluta að breyta bænum í hálfgert átakasvæði sem ekki var sérlega notalegt að heimsækja.

Þessi fámenni minnihluti var að sjálfsögðu ekki allir Íslendingar á aldrinum 18-23 ára. Einungis hluti þessa aldurshóps - og þar að auki líklega aðeins lítill hluti - sá um að koma óorði á hópinn allan. Ekki nema von að fólk á þessum aldri hafi sumt hvað brugðist ókvæða við og fundist fjölmiðlar stimpla hópinn allan drykkjusvola og afbrotamenn.

Það eru reyndar ýkjur að fjölmiðlar hafi gerst sekir um slíka fordóma; vissulega hafa fjölmiðlar lengi tíðkað að fjalla um drykkjulæti og dólgshátt ungs fólks, en hlutfallslega ekkert umfram það sem fjallað hefur verið um dólgshátt og drykkjulæti fólks yfirleitt.

Hafi fjölmiðlar fjallað oftar um drykkju ungs fólks en miðaldra er það einfaldlega vegna þess að drykkja ungs fólks er tíðari og líklegri en drykkja annarra aldurshópa til að fara þannig úr böndunum að það verði öðru fólki til ama, og jafnvel tjóns.

Það unga fólk sem kveinkaði sér undan því að vera borið tilhæfulausum sökum hefði ekki átt að skella skuldinni á fjölmiðla heldur þá jafnaldra sína sem með virðingarleysi fyrir rétti fólks til að fá frið kemur óorði á allan aldurshópinn. Það er jú þekkt staðreynd að óeirðaseggir og hávaðamenn, jafnvel þótt þeir séu ekki nema einn eða tveir, geta með látum sínum náð stjórn á stórum hópi í kringum sig, og þannig mótað ímynd hópsins alls út á við.

Það unga fólk sem ekki er með dólgshátt og drykkjulæti verður einfaldlega að gæta þess að "hinir seku" verði ekki allsráðandi í hópnum. En þetta er vissulega ekki auðvelt, eins og þeir vita sem kynnst hafa. Þeir sem eru hávaðasamir, frekir og veigra sér ekki við fantabrögðum eiga jafnan auðvelt með að komast til áhrifa innan hóps þar sem metorðastiginn er ekki mannaður með lýðræðislegum hætti.

En þeir sem vilja forðast hávaða, dólgslæti og fantabrögð, og finnst óþægilegt að vera frekir, eiga aftur á móti enga möguleika á að fá nokkru ráðið innan slíks hóps, og þeir reyna frekar að híma í höm á meðan óveðrið geisar í þeirri von að flugnahöfðingjarnir annaðhvort misstígi sig eða - eins og í tilviki íslenskra unglingahópa - lognist út af sökum ofdrykkju.

Einmitt vegna þess að hópeflið í samfélagi unga fólksins er með þessum hætti - að þar ráða þeir freku og hávaðasömu ferðinni - verður ekki hjá því komist að gera ráð fyrir að hópnum í heild sé eignað framferði þessara fáu dólga sem stjórna honum. Hvort það getur talist sanngjarnt eða ekki að eigna hópum öllum framferði hinna frekustu er svo aftur annað mál.

Þess vegna var í rauninni ekkert athugavert við þær ráðstafanir sem gerðar voru á Akureyri fyrir helgina. Þvert á móti. Þar var einfaldlega tekin sú ákvörðun að láta ekki lítinn minnihluta dusilmenna halda miklum meirihluta hófsemdarfólks í hálfgerðri gíslingu. Það er vissulega rangt að meirihlutinn kúgi minnihlutann, en það er alveg jafn rangt að minnihlutinn fái að kúga meirihlutann.

Svavar Alfreð Jónsson, sóknarprestur á Akureyri, tók saman í bloggfærslu um daginn afrakstur verslunarmannahelgarinnar í bænum í fyrra: "Nauðganir, 66 upplýst fíkniefnamál, unglingadrykkja, slagsmál, ofbeldi, skemmdarverk (m.a. 30 bílar) og á þriðja hundrað gesta á slysadeild Fjórðungssjúkrahússins... " Hvernig tókst til árið áður? Eða þar áður? Mátti ef til vill greina mynstur? Mátti ef til vill ráða af reynslu fyrri ára hvernig fara myndi á þessu ári ef ekkert yrði að gert?

Það er til marks um sjúklegt ástand þegar fyrri reynsla er að engu höfð, og haldið áfram að berja höfðinu við steininn í þeirri von að steinninn mýkist. Þeir sem kynnst hafa áfengissjúklingum vel og orðið meðvirkir, en náð áttum og tekist að losna undan ægivaldi fíkilsins, vita upp á hár hvað ég á við.

Það var því jafnvel vonum seinna að sú ákvörðun var tekin að gera eitthvað róttækt í málinu. En þannig er því nú víst oftast farið þegar brennivínsberserkir eru annars vegar; langlundargeð hinna sem mega þola þá er með eindæmum.

Fréttir af framvindu mála um nýliðna helgi benda reyndar til þess að "ungmennabannið" á Akureyri hafi skilað tilætluðum árangri. Þannig herma fregnir að það hafi jafnvel gefist svefnfriður á tjaldstæðum í bænum, en svo hefur ekki verið lengi um verslunarmannahelgi, og ekki hafa borist tíðindi af þvaglátum utan í hús í nágrenni tjaldstæðanna.

Ýmis teikn eru reyndar á lofti um að verslunarmannahelgin fari brátt að syngja sitt síðasta sem skylduferðalaga- og útihátíðarhelgi. Það væri mikið framfaraskref ef tækist að leggja þessa helgi niður. Hún er fyrir löngu orðin eitt af þessum hefðarskrípum sem enginn kann lengur skýringu á hvers vegna viðhelst. Svona eins og undarlegar manndómsvígslur hjá frumstæðum þjóðum og bandarískum háskólakrökkum. Innst inni þrá flestir að losna undan oki þessa hefðarskrípis.