Gott mál

Viðhorf, Morgunblaðið 27. september, 2007

Ég held að Íslendingar séu almennt mun betri í ensku en þeir gera sér grein fyrir. Þess vegna væri alveg áreiðanlega grundvöllur fyrir því að íslensk fyrirtæki, sem hafa mikil samskipti við önnur lönd og eru með starfsstöðvar erlendis, færu að nota ensku sem vinnumál. Það myndi ennfremur gefa starfsfólkinu tækifæri til að læra enskuna enn betur.

Það er fastur liður í tvítyngisumræðunni sem reglulega skýtur upp kollinum að vitnað er í málsmetandi íslenskumenn sem hafa fullyrt að Íslendingar séu alls ekki eins góðir í ensku og þeir haldi. Þessar fullyrðingar hinna málsmetandi manna eru hafðar sem rök - jafnvel hin hinstu - fyrir því að allt tal um tvítyngi sé rugl og þvaður.

Ég man ekki eftir því að hafa heyrt meira en þessar fullyrðingar. Hinir málsmetandi hafa ekki það ég man fært rök fyrir staðhæfingum sínum. Samt eru þær teknar góðar og gildar, eins og um endanlegan sannleika sér að ræða. Líklega er það vegna þess ósiðar sem er útbreiddur í íslenskri umræðuhefð að skírskotun til yfirvalds sé fullgild sönnun. Talið er vega þyngra hver maðurinn er, eða hvaða stöðu hann gegnir, en hvaða rök hann hefur fyrir máli sínu. Þetta er eins og þegar trúardeila er afgreidd með tilvísun í heilagt rit, Biblíuna eða Kóraninn.

En hvað hef ég þá fyrir mér í þeirri fullyrðingu að Íslendingar séu almennt betri í ensku en þeir geri sér grein fyrir?

Ég verð víst að viðurkenna að ég hef ekki mörg rök fyrir þeirri fullyrðingu. En þar með er hún eiginlega jafngild og gagnstæð fullyrðing hinna málsmetandi, að minnsta kosti þar til þeir færa einhver rök fyrir sinni. Á meðan þeir gera það ekki standa orð þeirra gegn mínum, og segja má að báðar fullyrðingarnar séu jafn rakalausar. Með öðrum orðum, fullyrðing mín í upphafi þessa pistils er jafngild fullyrðingum hinna málsmetandi. Nema náttúrlega að bent sé á að þeir séu málsmetandi en ég ekki. En eins og ég sagði, það dugar ekki. "Skírskotun yfirvalds" er rökvilla.

En setjum nú sem svo, að hinir málsmetandi hafi rétt fyrir sér en ég rangt, og að Íslendingar séu í raun og sannleika ekki eins góðir í íslensku og þeir haldi sig vera. Hvaða ályktanir mætti draga af því? Þýðir það að enginn möguleiki sé á tvítyngi á Íslandi, og tómt mál að tala um það? Eða þýðir það að Íslendingar þurfi að læra ensku betur og æfa sig í henni ef þeir ætli sér tvítyngi?

Ég hallast frekar að síðari kostinum. Ef Íslendingar fara fyrr að læra ensku - jafnvel strax í fyrsta bekk - og þurfa að tala hana og skrifa í daglegri rútínu, til dæmis í vinnunni, eru allar líkur á að enskukunnátta þeirra verði almennt mun betri en hinir málsmetandi telja hana nú vera.

Þá vaknar auðvitað sú spurning hvort það sé æskilegt að Íslendingar verði tvítyngdir. Það virðist sem margir þátttakendur í hinni reglubundnu tvítyngisumræðu telji slíkt óæskilegt vegna þess að það muni draga úr íslenskukunnáttu Íslendinga.

En er það líklegt? Eru manninum ásköpuð einhver takmörk fyrir því hvað hann getur lært mikið mál, þannig að ef hann lærir svo og svo mikið af einu máli minnki "kvótinn" sem hann á eftir fyrir annað mál?

Nei, ég held að við höfum engan svona fyrirfram gefinn kvóta. Þess vegna er ekkert sem segir að aukin enskukunnátta þurfi endilega að draga úr íslenskukunnáttu. Enda er það líklega ekki þetta sem hinir málsmetandi óttast, heldur hitt, að því meira sem Íslendingar æfa sig í ensku því minna æfi þeir sig í íslensku, og það leiði til þess að þeir verði ekki eins góðir í íslensku og ella.

Setjum nú sem svo að þetta sé rétt. Ef maður notar jöfnum höndum íslensku og ensku verður maður í hvorugu málinu jafn góður og maður yrði í máli sem maður notaði eingöngu. Fyrir vikið myndi staða íslenskunnar veikjast eftir því sem staða enskunnar myndi styrkjast, líkt og tungurnar séu á vogarskálum og einungis úr takmörkuðu magni lóða að spila.

En þarna kemur aftur í ljós veikleiki í röksemdafærslunni. Það er alls ekki gefið að úr takmörkuðu magni lóða sé að spila. Eins og að framan sagði, það er enginn fyrirfram gefinn kvóti á tungumálum. Hvers vegna skyldi íslenskunni ekki geta vaxið enn ásmegin um leið og enskukunnátta Íslendinga eykst?

Ég held að það sé alveg óhætt að fullyrða að enskukunnátta okkar er almennt meiri núna en hún var fyrir til dæmis 25 árum. Eru einhver merki um að staða íslenskunnar sé að sama skapi veikari?

Enn eru skrifaðar og gefnar út bækur á góðri íslensku, ekki satt? Og jafnvel fleiri en voru gefnar út fyrir aldarfjórðungi. Enn eru til fjölmiðlar á íslensku, og jafnvel fleiri og fjölbreyttari en voru þá. Nú eru til íslenskar kvikmyndir, sem voru engar fyrir 25 árum (að minnsta kosti ekki með tali). Almennt eru íslenskir pennar síst latari nú en á árum áður.

Að þessu sögðu er freistandi að slá því fram, að staða íslenskunnar hafi beinlínis styrkst um leið og enskukunnátta hefur vaxið. En þess þarf ekki. Að segja margt benda til að íslenskan sé jafn sterk nú og áður dugar fyrir þeirri niðurstöðu að Íslendingar hafi ekki tapað neinu á því að læra meiri ensku. Þvert á móti hafa þeir grætt verulega (og þá á ég ekki við peningagróða) með því að bæta við þekkingu sína og hugsun.

Reynslan er áreiðanlegri vegvísir en staðhæfingar manna - jafnvel þótt þeir séu málsmetandi. Og reynslan virðist benda til að íslenskunni sé ekki hætta búin þótt Íslendingar læri og noti ensku.